Wat is waarheid?

Kritiek op de correspondentietheorie

Novak vertrekt van Bertrand Russells correspondentietheorie: een overtuiging is waar wanneer ze overeenkomt met een feit in de wereld. Maar dit model veronderstelt een scheiding tussen geest (overtuigingen) en wereld (feiten). Omdat de geest nooit rechtstreeks toegang heeft tot de wereld, kan ze niet zeker weten of een overtuiging klopt. Waarheid wordt zo een onbruikbaar begrip.

https://digitalcommons.cwu.edu/ijurca/vol6/iss2/17/“An Argument for a Phenomenological Pragmatic Conception of Truth” van Kyle Novak (2014/2023).

Fenomenologische benadering (Heidegger)

In plaats van het cartesiaanse subject-object-dualisme stelt Novak voor om te vertrekken van Heidegger.

Fenomenologie beschrijft hoe dingen zich openbaren in ervaring.

Waarheid moet begrepen worden in termen van hoe fenomenen zich laten zien in onze zijnsbetrokkenheid (Dasein, “Being-in-the-world”).

Er is geen radicale kloof tussen subject en object, maar een wereld waarin we handelen, spreken en betekenis geven.

Pragmatisme (William James)

Novak verbindt dit met James’ pragmatische theorie van waarheid: “true ideas are those that we can assimilate, validate, corroborate, and verify”.

Waarheid is wat werkt in onze omgang met de wereld.

Waarheid gebeurt: een idee wordt pas waar wanneer het in de praktijk blijkt te functioneren en geen tegenstrijdigheden oplevert.

Voorbeeld: het idee van cirkelvormige planeetbanen werkte eeuwenlang, tot nieuwe observaties aantoonden dat ellipsen beter functioneerden. Het oude idee werd daarmee vals, het nieuwe waar.

Kruispunt van fenomenologie en pragmatisme

Fenomenologie beschrijft hoe fenomenen verschijnen binnen onze projecten.

Pragmatisme geeft criteria om waarheid te onderscheiden: bruikbaarheid, coherentie met andere ervaringen, verificatie.

Samen vormen ze een postfenomenologische theorie van waarheid: waarheden zijn altijd gebonden aan onze betrokkenheid in de wereld en kunnen steeds herzien worden.

Novak verdedigt een fenomenologisch-pragmatische theorie van waarheid: waarheid is niet de exacte afspiegeling van een objectieve werkelijkheid, maar een ervaringsgebonden en praktische eigenschap van ideeën. Waarheid verschijnt in hoe fenomenen zich aan ons tonen en wordt bevestigd of ontkracht door de manier waarop die ideeën werken in ons handelen. Waarheid is dus dynamisch, contextueel en altijd vatbaar voor herziening.